हालैका महिनाहरूमा देखेका मूर्तिहरूमध्ये मेरो ध्यान सबैभन्दा बढी खिच्नेमा बेल्फास्टका यी दुई बहिनी पनि परे जसलाई ‘अ मोनुमेन्ट टु द अन्नोन उमन ओर्कर’ अर्थात् ‘अज्ञात महिला श्रमिक स्मारक’ भनिदोरहेछ। १९९२ मा लुइज वाल्शले यो कृति बनाएकी रहिछन्। त्यो प्रयास पछाडिको विवरण पनि कम्ति रोचक रहेनछ। मूर्तिले एउटा सोचनीय कथा भनेको छ जो यी तस्वीरमा केही हदसम्म देखिन्छन् । शासक र नेताबडाका त टन्नै देखिन्छन् तर अज्ञात् वा सामान्य जनका जीवन, समस्या र उपलब्धी झल्काउने यस्ता मूर्तिहरू पनि हाम्रा सहरहरूमा (झन् धेरै) देखियुन् ।
Louise Walsh’s Monument to the Unknown Woman Worker is one of the most striking and thought-provoking statues I have come across in recent months. The sight of the statue in Belfast prompted me to learn more about this work of art. The story behind this creation is fascinating. We need more monuments like this in our cities to tell the story of average people who are not rulers or ‘someone’.
कसैले एमसी भन्छन्, कसैले सीसी । अनि ‘हिन्द-प्रशान्त रणनीति’ रे । बीआरआईको कुरै छैन ! अत्ति भए पछि हालैको एक बिहान मैले परिस्थितिलाई आफनै हातमा लिने निर्णय गरेँ।
डेढ घण्टा कम्प्युटरमा घोत्लेर केही अमेरिकी सरकारी दस्तावेज र भाषण हेरेपछि अनि हालै ग्लोबल डिप्लोम्यासी पढ्दा चीन र दक्षिण एसिया तथा चीनको ‘ओबर’बारे आफैले लेखेका केही निबन्धलाई एकचरण सम्झिएपछि एउटा ट्विट ठोकी हालौँ न भनेर टाइप्न थालेको, यति लामो भयो ट्वीटरमा के अटाओस्। त्यसैले यो मेरो दोस्रो लामो ट्वीट हो। मेराे पहिलो लामो ट्वीट झन्डै नौ बर्ष अघि लेखेको थिएँ।
चीनीयाँ रेशम मार्ग
८ सेप्टेम्बर २०१३ को दिन । कजाकस्तानको राजधानी अस्टानाको नजरबायभ विश्वविद्यालयमा उभिएर राष्ट्रपति सीले भाषण दिएका थिए । हो, त्यसैमा उनले पहिलो पटक ‘रेशम मार्ग आर्थिक भेग’ (सिल्क रोड इकोनोमिक बेल्ट) को अवधारणा सार्वजनिक गरेका थिए । कुनै पनि मुलुकले ल्याएको पूर्वाधार निर्माणको अहिले सम्मकै ठुलो प्रयास भनिने यो चिनियाँ रणनीति ‘वान बेल्ट वान रोड’ (ओबर) हुँदै अचेल ‘बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ’ (बीआरई) नामले चिनिन्छ। व्यापार गर्न सजिलो बनाउने विश्वव्यापी सञ्जाल निर्माण गर्ने अनि त्यो क्रममा र मार्फत चीन त भैहाल्यो तर विश्व नै सम्पन्न तुल्याउने यो रणनीतिको देखिने र चीनले दाबी गरेकाे उद्देश्य हो। नेपाल सहितका थुप्रै मुलुकले चीनीयाँ बीआरआई रणनीतिमा सहर्ष सहमति जनाउँदै सहभागिता जनाईसकेका छन् । तर यो रणनीतिलाई शङ्काले हेर्ने अनि यसमा कुत्सित मनसाय, विशेषगरि सैन्य मनसाय, लुकेको देख्ने मुलुक पनि थुप्रै छन् । यो सूचीमा मुख्यगरी हामीलाई लामो समयदेखि आर्थिक, राजनीतिक र सैन्य सहयोग गर्ने अमेरिका, हाम्रै अति घनिष्ट छिमेकी भारत (नाकाबन्दी बिर्सीदिनुस्, मुलुकले बिर्सीसक्यो, तपाईं के ठेक्का लिनु हुन्छ?) र हामीलाई अति नै सहयाेग र माया गर्ने जापान छन् ।
बीआरआई रणनीतिका कतिपय चालाले अमेरिकी शंकालाई साथ पनि दिएका छन्। हाम्रो अति दक्षिणी छिमेकी श्रीलंकाको कुरा गरौँ। हम्बनटोटामा पानी र हवाई जहाज बिसाउने ‘स्थल’ (पोर्ट) बनाउन ३१ करोड डलर जति ऋण दिएको थियो चीनले, श्रीलंकालाई। लंकाले ऋण तिर्न सकेन। अनि चीनले भन्यो, अरे भाई, त्यसो भए यो ‘स्थल’ हामीलाई देऊ, ९९ बर्ष भाडामा । विचरा श्रीलंकासँग अरू उपाय थिएन, दियो चीनलाई आफ्नो भूमि ।
हम्बनटोटाबाट अब तपाईं हिन्द महासागरमा पौडिदै बंगालको खाडीलाई दाईने पार्दै भारतको कन्याकुमारी (मलाई मन पर्ने अति नै सुन्दर भारतीय बजार जहाँ तिनओटा समुद्र जोडिन्छन्) हुँदै देब्रेतिर छड्केर अरेबियन समुद्रमा डुबुल्की मार्दै पाकिस्तानको कराँची हुँदै इरानसँगको सिमाना नजिकैको पाकिस्तानी ग्वादर भन्ने ठाउँ पुग्नुस्। त्यहाँ अर्को एउटा गहिरो समुद्री स्थल (पोर्ट) छ जो चीनले बनाएको हो र २०१६ मा उसले २०५९ सम्मका लागि चलाउने जिम्मा पाएको छ। यो स्थल बीआरआई रणनीति कै एउटा भाग चीन-पाकिस्तान आर्थिक मार्ग (सीपेक) अन्तर्गतको हो जसले ग्वादरलाई विवादित कश्मिर क्षेत्रहुँदै चीनको समस्याग्रस्त राज्य सिञ्जियानसँग जोड्छ ।
तर तपाईं अचेल पश्चिमा मिडियामा चर्चामा रहेका सिञ्जियानका क्याम्पहरूतिर हैन बरू ग्वादरबाट अरेवियन समुद्रमा डुबुल्की मार्दै ओमन र यमनको जमिनको छेउमा झुन्डीदै एडेनको खाडी तरेर अफ्रिकी मुलुक जिबुटी पुग्नुस् जो अफ्रीकाको एसिया तिर फर्केको सिङ्ग (हर्न अफ अफ्रीका) मा अवस्थित छ । त्यहाँ पनि एउटा ‘स्थल’ छ जसले पानीजहाज मार्फत हुने विश्व व्यापारमा महत्वपूर्ण ठाउँ ओगट्छ। यसै स्थलमा अन्य महाशक्ति जस्तै चीनको पनि सैन्य उपस्थिति छ जो त्यो मुलुकको पहिलो हो ।
आयोजना बनाऊ भनेर ऋण दिने, तिर्न नसक्नेको घाँटी समाएर हम्बनटोटामा जस्तो जमिनै लिईदिने चिनियाँ व्यहोरा अमेरिका, भारत लगायत थुप्रै मुलुकले मन पराएका छैनन् । सीपेक अन्तर्गत विकास आयोजनाका लागि चीनले दिएको ठूलो ऋण तिर्न पाकिस्तानलाई हम्मे हम्मे परिरहेको छ । त्यसैले ग्वादर पनि चीनले सधैँका लागि ख्वाप्ल्वाक्क पार्ने हो कि भन्ने डर अमेरिकालाई छ। अनि अहिले पो व्यापारिक जहाज आउछन्, तर पछि चीनले युद्दपोत ल्याएर हम्बनटोटा र ग्वादरलाई सैन्यकरण गर्ने हो कि ? यो डरले हाम्रो घनिष्ट मित्र भारत (नाकाबन्दी बिर्सीदिनुस् यार) त झन् कुर्सीको छेऊमै लड्नै लागेझै बसेको छ।
झन् दक्षिण पूर्वी एसियामा, विशेषत दक्षिणी चिनियाँ सागर (दचीसा) मा, चीन र उसका छिमेकीहरूको भयानाक तानातान परिरहेको छ, दचीसामा कसको कति हक भन्ने विषयमा। ‘नौ धर्के रेखा’ भनेर चीनले पुरैजसो दचीसा आफ्नो दावी गर्छ अनि त्यहाँ कृत्रिम टापुहरूपनि बनाईरहेको छ जसले परेको बेला युद्दक विमान बोक्ने जहाज (एअरक्राफ्ट क्यारियर) को काम गर्नसक्ने कतिपयको शंका छ । अनि यही क्षेत्रहुँदै जान्छ अति महत्वपूर्ण व्यापारिक पानीजहाज मार्ग जसले चीन (र जापान लगायतका एसियाली मुलुक) लाई तेलको स्रोत खाडी क्षेत्र र युरोप/अफ्रीकासँग जोड्छ। इन्डोनेसिया, मलेसिया, थाईल्याण्ड, भियतनाम, फिलिपिन्स जस्ता ‘साना’ र तुलनात्मकरूपमा कमजोर मुलुकहरूलाई चीनले धम्काएर, हकारेर, चिथोरेर, निचोरेर हैरान पारेको भन्ने अमेरिकी आरोप छ। राजनीति र सैन्य दृष्टिले कमजोर र साना मुलुकलाई चीनले आर्थिक प्रलोभन देखाएर र अनेकौं तिकडम अपनाएर हेप्ने गरेको र उनीहरूलाई आफ्नो ‘उपग्रह राज्य’ बनाउन खोजेको अमेरिका, भारत र अन्य देशको आरोप छ। दचीसा चीनकाे होइन बरु यो अन्तर्राष्ट्रिय पानी क्षेत्र हो भन्ने आफ्नो दाबी पुष्टी गर्न अमेरिकाले आफ्ना एअरक्राफ्ट क्यारियरहरूलाई यो क्षेत्रको पानीमा बाङ्गोटिङ्गो बाटोबाट हिँडाउँछ (सिधाबाटो हिँडाए क्षेत्र चीनकै भएको स्वीकारगरेजस्तो हुने भएकाले!)।
खैर, कुरा गर्यो कुरै को दु:ख। चिनियाँ बीआरआई रणनीतिलाई अहिले यहीँ बिसाउँ।
अमेरिकी प्रत्याक्रमण ?
१० नोभेम्बर २०१७। भियतनामको डा नाङ्गमा आयोजित एसिया प्रशान्त आर्थिक सहकार्य प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (एपेक सीईओ) शिखर सम्मेलनमा राष्ट्रपति ट्रम्पले पहिलो पटक “स्वतन्त्र र खुला हिन्द-प्रशान्तको लागि हाम्रो दृष्टिकोण” प्रस्तुत गरे। त्यो दृष्टिकोणले हिन्द-प्रशान्त क्षेत्रलाई यस्तो परिकल्पना गर्दछ- “यस्तो ठाउँ जहाँ विविध संस्कृति भएका र थुप्रै फरक सपना बोकेका सार्वभौम र स्वतन्त्र राष्ट्रहरू सँगसँगै समृद्ध हुन र स्वतन्त्रता र शान्तिमा फल्नफुल्न सक्दछन्।” यो क्षेत्र कस्तो हुनु पर्छ भन्नेक्रममै अमेरिकी नेता थप्छन् (भिडियाे)- “राष्ट्रहरूको एउटा सुद्नर नक्षत्र जहाँ सबै आफैमा चम्किला तारा हुनेछन् र कोहि पनि कसैको उपग्रह हुने छैनन्, र प्रत्येक मुलुकको आफ्नै जनता, आफ्नै संस्कृती, आफ्नै जीवनशैली र आफ्नै घर हुने छ ।” Continue reading →
Caravans of mules walk for days – three to four- from the nearest road carrying essential supplies including jerry cans full of diesel that will be used by India-assembled four-by-fours that were either helicoptered-in or brought via Tibet to ply on the 8-km long road between the River Karnali and Simkot, the largest settlement and the headquarters of Humla district. Incredible to realise that people in Humla, the last of the 77 Nepali districts that is yet to be connected to the national road network, walk for days to reach the district headquarters for such little things as getting their documents signed by government officials.
हुम्ला जिल्लाको सदरमुकाम र सबैभन्दा ठुलो जस्तो देखिने बस्ती सिमकोटदेखि त्यो अडिएको अक्करे भीर हुँदै तल कर्णाली नदीसम्म ८ किलोमीटर लामो सडक बनेको छ। यो सडक खण्डमा गुड्ने भारतमा एसेम्बल गरिएका केही फोर व्हिल ड्राइभ गाडी यहाँ कि हेलिकप्टरबाट झारिएका हुन् कि काठमान्डूबाट (ट्रकमा राखेर) तिब्बत हुँदै ल्याइएका हुन् । यी गाडीलाई चाहिने डिजेल खच्चरहरूले ल्याउँछन्, भरिएका जर्किनलाई ढाडमा राखेर । अग्ला पहाडहरूबीचको खोँचबाट बग्ने कर्णालीको तिरैतिरको बाटो काट्न उनीहरूलाई तीन–चार दिन लाग्छ। राष्ट्रिय सडक सञ्जालमा जोडिन बाँकी अन्तिम जिल्लाको पदवीका लागि डोल्पासँग प्रतिस्पर्धारत् हुम्लाको सदरमुकामलाई नेपालतिरको सडकले छुन कर्णाली तीरका भयानक पहराहरूले अझै एकाध वर्ष नदेलान् जस्तो देखिन्छ। अचम्मै लाग्छ, सन् २०१९ को अन्त्यमा पनि थुप्रै हुम्लीहरूले आफ्ना कागजातहरूमा सरकारी अधिकारीहरूको हस्ताक्षर गराउने जस्तो जाबो कामकालागि समेत तीन दिनसम्म हिड्नु पर्छ । जीवनको महत्वपूर्ण समय बेफ्वाँकमा हिंडेरै बित्ने ।
As we shook hands, Hon Richard Graham MP interrupted me with a big “Aayo Gorkhali” and then went on to recall his backpacking trip to the Annapurna region years ago. I met this British MP for Gloucester who chairs the Westminster Foundation For Democracy (WFD) at WFD’s annual reception held at the Speaker’s House at the House of Commons last evening.
म परिचय दिँदै थिएँ, मेरो हत्केलो झन् कस्दै माननीय रिचर्ड ग्राहम चिच्याइहाले – “आयो गोर्खाली !” अनि बताउन थाले, थुप्रै वर्षअघि अन्नपूर्ण क्षेत्रमा गरेको पदयात्राबारे।
यी ब्रिटिश सांसद वेस्टमिन्स्टर फाउन्डेसनका अध्यक्ष हुन्। गए साँझ बेलायती संसद भवनको माथिल्लो तल्लामा रहेको सभामुखको निवासमा आयोजित फाउन्डेसनको वार्षिक जमघटमा उनीसँग भेट भयो। त्यहाँ नेपाल पुगेका ग्राहम मात्रै थिएनन्। रोरी स्टेवार्ट पनि थिए। सत्तारुढ कन्सरभेटिभ पार्टीको नेता र प्रधानमन्त्री बन्ने स्पर्धामा सहभागि भएर हालै बेलायती राजनीति तताएका मन्त्री स्टेवार्टले त थुप्रै वर्ष अघि अफगानिस्तान, पाकिस्तान हुँदै नेपालका थुप्रै गाउँ डुलेका थिए जो उनले आफ्नो पुस्तक ‘द प्लेसेस् इन् विटविन’मा पनि उल्लेख गरेका छन्।
यसअघि मैले लन्डनदेखि एडिनब्रासम्मका केही भट्टी (पव)हरूमा बिल्कुलै अपरचितहरूसँग गफ गर्ने क्रममा त्यस्ता थुप्रैलाई भेटेको छु जसले कुनै न कुनै विन्दुमा नेपालसँगको सम्बन्ध, चाहे त्यो त्यान्द्रो नै किन नहोस, साँचेर राखेका थिए। यसपाली संसदका हलमा पनि ती फेलापरे। हुन त वर्षेनी ५०/६० हजार ब्रिटिश नेपाल जाने भएकोले ती मध्ये केहीलाई भेट्नु खासै नौलो नहोला। तै पनि रमाइलो लाग्दो रहेछ।
But Richard Graham was not the only one there with Himalayan backpacking connection. International Development Secretary Rory Stewart, who also spoke at the event, has written about his epic walk from Iran to Nepal in his book The Places in Between.
फाउन्डेसनको जमघटमा अर्का एकजना व्यक्ति पनि भेटिए, श्रीलंकाली मन्त्री तथा सत्तारुढ दलका उपसचेतक अजिथ पेरेरा। उनीसँगचाहिँ बेलाबेला दुई ठुला छिमेकी मुलुकहरूको चेपुवामा पर्ने श्रीलंका र नेपालका साझा समस्याबारे छलफल भयो । भारत र चीनसँगको श्रीलंकाली सम्बन्धबारे केही चर्चा गर्दै पेरेराले ‘नेपाललेचाहिँ यसो यसो गर्दा हुन्छ है’ भन्दै केही बुदाँ सल्लाह दिन पनि भ्याइहाले । उनका केही सुझाव मन परे, अरूसँग सहमत हुन सकिएन ।
It was also nice to have a quick chat with Sri Lanka’s Digital Infrastructure and IT Minister Ajith Perera. We talked not about backpacking but Chindia: how do you deal with these huge neighbouring powerhouses. Glad that he didn’t hesitate in sharing some quick tips for Nepal’s relationship with China, particularly with respect to the much-talked about railway project.
हालैको एक दिन म धुँइपत्ता खोज्दै थिएँ एउटा कार्यथलो (अफिस स्पेस) ।
त्यस्तैमा म पुगेँ एउटा घर जहाँ फेलापार्न हामीलाई सघाउँने उद्देश्यले खोलिएको भेटिन्छ.कम आफैँ बिलाउँदो अवस्थामा भेटियो ।
‘केही गरौँ न’ भन्ने उत्साही तन्नेरीहरू जम्मा भएर आफ्नै लगानीमा थालिएको व्यवसायिक प्रयास (स्टार्ट अप) शुरुमा त सफलोन्मुख भएछ । तर के भन्नु र खै, त्यै सुरुवाती सफलता नै उदाउँदो कम्पनीको शत्रु बनेछ। केही महिनामै प्रबर्द्धकहरूमा लोभीपापी असमझदारी सिर्जना भएपछि हुर्कँदो र फैलँदो सँस्था उथलपुथल भएछ, विघटनको सँघारमा पुगेछ । साह्रै चित्त दुख्यो ।
On a recent afternoon while desperately looking for an office space, I happened to find myself at a house from where the startupbhetincha.com operated.
After enjoying success in the first few months of operation, the start-up (literally ‘It Will Be Found’) was in the process of dismantling itself as a sad result of the greed that had infested some of its promoters.
अघिल्लो महिना चिनियाँ अखबार ग्लोबल टाइम्स मा तिब्बत राजमार्गको शिगात्से विमानस्थलदेखि शिगात्से मध्य शहरसम्मको बहुलेन सडकखण्ड सर्वसाधारणकालागि अौपचारिकरूपमा खुला भएको जानकारी दिने एउटा विवरणिका अायो । राष्ट्रिय राजमार्गलाई नेपालको सीमासम्म जोड्ने भएकाले त्यो छोटो सडक भागले आर्थिक र रक्षाका हिसाबले पनि दक्षिण एसियासम्म पुग्ने बाटो खुलाउन चीनलाई सजिलो हुने विशेषज्ञहरूको भनाई रहेको रिपोर्टले जनायो । चिनियाँ राष्ट्रवादी धारणाको प्रतिनिधित्व गर्ने भनि परिचित पत्रिकामा “तिब्बतमा राजमार्गले चीनकालागि दक्षिण एसिया[को ढोका] खोल्यो” शीर्षकको त्यो समाचार पढेका एकजना नामी भारतीय रणनीतिक विश्लेषकले “[अब] भारतले नेपालसँगको सीमा खुलै राख्ला?” भन्दै ट्विटे ।
Global Times: New China highway to Nepal border "forges a route into South Asia" even "in defense terms." Will India keep Nepal border open? pic.twitter.com/ROaFyM8PF4
ब्रह्मा चेल्लानीको त्यो ट्विट देखेपछि मैले भारतीय पत्रिका ईपीडब्लू मा ४७ वर्षअगि छापिएको एउटा टिप्पणी सम्झिएँ :
“काठमान्डू, पाटन र भक्तपुर जोड्ने चक्रपथ बनाउन आफुहरुलाई दिन चिनियाँहरुले नेपाल सरकारलाई मनाएको भन्ने हल्ला अचेल [नेपाली राजधानी] मा व्याप्त छ । केही वर्षयता दुवै सरकारले यो योजना छलफल गरिरहेका थिए । चक्रपथ बनिसकेपछि सङ्कटको अवस्थामा चिनियाँ सेना कोदारी मार्ग हुँदै उपत्यकामा उत्रिन सक्षम हुनेछ र त्यसपछि तत्क्षणै काठमान्डू घेर्नेछ।”
-भारतीय पत्रिका इकनमिक एण्ड पोलिटिकल विक्ली, ५ (२१), पृ. ८३४। २३ मे १९७०।
मनमनै सोधें, भारतीय माध्यमहरू र विश्लेषकहरूले नेपाल-चीन सम्बन्धलाई अतिरञ्जन र त्रासन ढंगमा प्रस्तुत गर् ले छाड्लान्?
थुप्रै वर्षअगि कान्तिपुर कालागि दिल्लीमा बस्दा मैले त्यस्ता थुप्रै गन्यमान्य भारतीय भेटेको थिएँ जो प्रश्नहरूको लस्करबाट गफ शुरू गर्थे- “अरे यार, मैले सुनें, चिनियाँहरूले ठमेलमा फेरि अर्को होटल बनाए ? यो के भएको हँ? नेपाल त पुरै चीनतिर ढल्किरहेको छ । भारतकालागि यो ठूलो सुरक्षा चुनौती हो । चिनियाँहरूले भारत घेर्न अाटेका त हैनन्?” छुट्टिनुअगि म उनीहरूलाई नेपाल र भारत कसरी अतुलनीयढंगमा निकट छन् भन्ने वर्णन गर्दै “१९६२ को त्रास”बाट उत्रिन सुझाउँथें ।
तर अतिरञ्जनात्मक टिप्पणीहरूको लहर रोकिएको छैन । १९५० मा उनीहरू त्यसै गर्थे, १९७० त्यस्तै, २०१० मा म दिल्लीमा हुँदा त्यसै गर्थे र २०१७ मा उनीहरू त्यसै गर्छन् । मित्रहरूलाई सम्झाएर नसकिने भैयो ।
रोचक त मलाई यी दुई कुरा लाग्छन्- आजका दिनमा चिनियाँहरूले नै त्यही चक्रपथ फराक र झन् सुदृढ बनाईरहेका छन् । कोदारी बन्द छ तर नेपाल र चीन इतिहासमै सबभन्दा धेरै सडकहरूमार्फत जोडिएका छन् । ट्याङ्क त त्यस्तै हो त्यो ट्रेन चाहिँ ढिलोचाँडो काठमान्डू नआउला भन्न म सक्दिन। आए पहिलो टिकट काटेर बेइजिङ्ग छोप्ने रहर छ । ♦
हालैको एक दिन म कपिलवस्तुको राजमार्ग बस्ती चन्द्रौटा पुगेको थिएँ । शिवराज नगरपालिकामा पर्ने त्यो सानो बजार त्यसदिन अबिरमा रंगिएको थियो । बिहानै स्थानीय चुनावको नतिजा घोषणा भएको थियो । जित्नेमा एक थिइन् २३ वर्षे शिवकुमारी थारू । शिवकुमारीलाई त्यो बिहानैदेखि सञ्चार माध्यमहरूले कान्छी उपमेयरको उपमा दिइसकेका थिए । परम्परागत थारू पहिरनमा सजिएकी उनको तस्बिर ट्विटरभरी फैलिसकेको थियो । त्यसैले म त्यो अपरान्ह शिवकुमारीलाई नै भेट्न चन्द्रौटा पुगेको थिएँ, लगभग ६० किलोमिटरको थप घुमाउरो यात्रा गरेर । तर फूलमालाले छोपिएर, कार्यकर्ताले घेरिएर र अाफ्नै पार्टी एमालेका विजयी मेयरसँगै सानो ट्रकमा उभिएर उत्सव जुलुशमा हिँडेकी नेतृलाई भन्नेवित्तिकै कसरी भेट्न सक्नु? फेरि विजेताहरूलाई कुर्नेमा मै मात्र कहाँ थिएँ र?
चन्द्रौटा अस्पतालको अाँगनमा टाँगिएको एउटा पालमुनि एमालेका केही कार्यकर्ता, समर्थक र सामान्य उत्सुकहरूमाझ हल बाँधेर उभिएका थिए मनबहादुर विश्वकर्मा र भलिराम थारू । खासखुस गफिदै गर्दा उनीहरू बेलाबेला हाँसिरहेका थिए । तर साह्रै ठुलो अावाज निकालेर हैन ।
उनीहरूसँग बातमारेको केही छिनमै मैले थाहा पाएँ, ७९ वर्षे मनबहादुर बाग्लुङबाट २०६२ सालमा चन्द्रौटा झरेका थिए । ६८ वर्षअघि दाङ देउखुरीमा जन्मेका भलिराम २०१२ सालमा छ वर्षको हुँदा यो ठाउँमा बसाइँ सरेका थिए । यो उमेराँ पनि हट्टाकट्टा भएकाले छरछिमेकका ठिटाहरूले मनबहादुरलाई “अजम्मरी बुढा” भन्दै “सय वर्ष त सज्जिलै बाँच्ने” अनुमान सुनाउँदा रहेछन् । एकजनाले मेरै अगाडी त्यसो गरिहाले । त्यसमा सहमतिमा टाउको हल्लाउदै पुलुक्क मनबहादुरलाई हेरेका भलिराम थुप्रै सेकेन्डसम्म मुस्कुराए ।
भलिराम थारू र मनबहादुर विश्वकर्मा
भलिराम र मनबहादुर दुवैका हातमा टन्नै मिहिनेत गरेको प्रमाणदिने निसानाहरू थिए । दुवैले डोरो बाँधेका थिए । दुवैले उस्तैखाले चप्पल लगाएका थिए । दुवैका खुट्ा फुटेका थिए । मनबहादुरले अाफूले “क पनि नपढेको” बताउँदै “असी पुग्न अाँटेको मान्छेलाई कति पढेको भनेर सोध्ने हो?” भनि मलाई झाँटे । तत्कालै फकाउने लवजमा थपे, “उहिले हाम्रा पालामा स्कुल भा’पो पढन्ु । नातिनातिनाले बीए पास गरेका छन् ।” कुरा सुनिरहेका भलिरामले फेरी अर्को एउटा लोभलाग्दो मुस्कान दिँदै मलाई हेरे । “स्कुल थिएन, पराइ भएन,” भलिरामले भने । “तर लेख्न अाउँछ । परन अाउँछ ।”
मनबहादुरले त्यो गर्मीमा पनि ढाका टोपी ढलक्क ढल्काएका थिए । भलिरामले पनि टाउकोमा टमक्क फेटा गुथेका थिए । एउटाले लुंगी, अर्कोले पाइन्ट लगाएका थिए । दुवैका नाडी र पाखुराको रंगमा खासै फरक देखिन्नथ्यो तर समग्रमा दुवै एकरंगी पनि थिएनन् । मनबहादुरले हातमा घडी बाँधेका थिए तर फरक नेपाली संस्कृति, जात र भूगोलमा जन्मेहुर्केका यी दुई जेष्ठ नागरिकहरू मध्ये एकले अर्को भन्दा अल्लि बढी सुख पाएको भन्ने मलाई लागेन ।
यो स्थानीय चुनावमा भलिराम र मनबहादुर दुवैले भोट हालेका थिए । केमा? त्यो पनि भन्ने कुरा हो र? वृद्दभत्ता दिने पार्टीप्रति विशेष लगाव छ भन्ने थाहा पाए पुगेन?
हालै मैले काठमान्डू उपत्यकाभन्दा पश्चिमको क्षेत्रका केही भागको यात्रा गरेँ । सहर छाडेर म ककनीबाट बाहिर निस्केको थिएँ, नुवाकोटको बट्टारमा रात विताउन । त्यसपछि म टिस्टुङ देउराली हुँदै मकवानपुर जिल्लाको नबिथोलिएको र विमल बज्रवाराही उपत्यका पुगेँ । चन्द्रागिरि र दामन डाँडाहरूको बीचमा फैलिएको यो बस्तीमा जान मलाई धेरै अघिदेखि मन थियो । बज्रवाराहीबाट एउटा सानो थुम्को चढेर चित्लाङ पुगेको म बडादसैँको विहान लालबहादुर श्रेष्ठको घरमा बिउँझिएँ । चन्द्रागिरिको पश्चिमी काखमा रहेको यो सानो र शान्त अावादीमा म यसपाली तेस्रोपटक पुगेको थिएँ ।
I recently travelled to the region west of Kathmandu Valley. I exited the city via Kakani to overnight in Battar of Nuwakot jilla. Next, I went to the pristine valley of Bajrabarahi via Tistung Deurali in Makwanpur district. I had always wanted to visit this area tucked between Chandragiri and Daman hills. From Bajrabarahi, I crossed over to Chitlang village to wake up in the morning of Dashain Day in the house of Lal Bahadur Shrestha. This was my third trip to the beautiful hamlet nestled at the western base of Chandagiri.
Surya Bahadur Gopali was on his way back home in the Gahate neighbourhood of Bajrabarahi valley after making a leisurely trip to the bazaar. बज्रबाराही उपत्यकाको गहते बस्तीका सूर्यबहादर गोपाली खुट्टा तन्काउन बजारसम्म पुगेर घर फर्किदै थिए ।
Gopali people live in the Kunchhal neighbourhood of Bajrabarahi valley. A recent Nepal magazine report by Sitaram Baral noted it’s the largest Gopali settlement in Nepal. I was struck by the varieties of colours seen in this image.
बज्रबाराहीको कुन्छाल टोलमा गोपालीहरू बस्छन् । नेपाल खबरपत्रिकामा सिताराम बरालको हालैको एउटा रूचिपूर्ण रिपोर्ट अनुसार यो नेपालमै सबैभन्दा धेरै गोपालीहरू बस्ने गाउँ हो । यो तस्बिरमा देखिएका रङहरूले मलाई मोहित तुल्याए ।
Harimaya Gopali of Bajrabarahi said her house suffered a minor damage in the April 2015 earthquakes. Her relative’s house across the road partially collapsed. She said she makes a monthly trip to Kathmandu to sell things that are produced in the village. Those corns are kept that way because there’s not enough space inside the house to store them.
अप्रिल २०१५ का भैचालाहरूले अाफ्नो घरलाई सामान्य क्षति पुगेको बज्रबाराहीकी हरिमाया गोपालीले बताइन् । सामुन्ने सडकको अर्कोपट्टी रहेको उनका अाफन्तको घर अांशिक भत्कियो । गाउँमा उत्पादित सामानहरू बेच्न महिनामा एकचोटी जस्तो काठमान्डू जानेगरेको उनले बताइन् । घरभित्र भन्डार गरेर राख्ने पर्याप्त ठाउँ नभएकैले मकै त्यसरी झुन्ड्याएर राखिएको हो । अहँ, पानीले भिज्दैन ।
यो फोटो निबन्ध तल निरन्तर छ । तपाईँलाई इमेलमै पछिल्लो ब्लग, लेख र तस्बिर पठाउँदा म खुसी हुनेछु ।बाकसमा आफ्नो इमेल ठेगाना हाल्नु होला । अनि अाफ्नो इमेल इन्बक्समा अाएको लिंक थिचेर कन्फर्म गर्नु होला । यो लेख इमेल इन्बक्समै पढिरहुन भएको छ भने केही गर्न पर्दैन । धन्यवाद :
A man flew kite in the Narayanhitti neighbourhood of Chitlang village. Chandragiri hill separates Chitlang with Kathmandu.
म बज्रबाराहीबाट चित्लाङ् छिर्दा नारायणहिटी टोलमा यी व्यक्तिलाई चंगा उडाइरहेको अवस्थामा भेट्टाएँ । चित्लाङलाई चन्द्रागिरीले काठमान्डूबाट छुट्याउँछ ।
A truckload of aspirations: I was traveling along the curvy Tribhuvan rajpath, heading towards Tistung Deurali, last week when I saw this truck parked precariously on the edge of the road above a house. I stopped for a few minutes to take stock of the situation including the geopolitical one. Would I live in the house under the existing circumstance? No way.
From left: Narendra Modi, Sita Dahal, Pushpa Kamal Dahal and Xi Jinping yesterday in Goa. Pic by Prakash Dahal
The sight of the truck that had tasked itself with the vital responsibility of promoting and maintaining the trilateral relations struck me. The vehicle also aspired to connect the two most populous countries on earth with Nepal, the birthplace of Buddha and the zone of peace, as a transit hub. I admit I didn’t know at the time of taking this photo the leaders of three countries would actually listen to the Truck and meet in Goa as they did yesterday.
एउटा गहन जिम्मेदारी: अघिल्लो हप्ता टिस्टुङ देउरालीलाई लक्ष बनाएर त्रिभुवन राजपथमा हुँइकिरहेको बेला मैले यो ट्रक देखेको थिएँ । एउटा घरभन्दा एक कान्लोमाथिको सडक किनारमा अप्ठेरोगरी पार्क गरिएको अवस्थामा यो बाहन देख्दा अवस्थाको अाँकलन गर्न र सम्भवत: भूराजनीतिबारे पनि केही गम्न म रोकिएको थिएँ । यही हालतमा के म त्यो घरमा बसुँला ? अहँ ।
ट्रकले त्रिपक्षीय सम्बन्धको प्रबर्द्धन गर्ने र त्यसलाई कायम राख्ने गहन जिम्मेवारी अाफ्नो काँधमा लिएको देख्दा म गम्भीर बनेको थिएँ । त्यतिमात्रै हैन ट्रकले भगवान बुद्धको जन्मस्थल, शान्तिक्षेत्र नेपाललाई पारवहन केन्द्र बनाएर पृ्थ्वीका दुई सबैभन्दा बढी जनसंख्या भएका मुलुकहरूलाई जोड्ने अाकांक्षा पनि लिएको थियो । फोटो खिच्दाको यो क्षण तीन देशका नेताहरूले यो ट्रकलाई सुन्ने छन् र हिजो गोवामा भेटेझैं भेट्नेछन् भन्ने मलाई के थाहा ।
If you are reading this on the website, use the form below to comment by logging in to Facebook, Twitter or WordPress. If you are reading this in your email inbox, hit reply to comment. Feel free to share this on Facebook, Twitter etc by using the buttons below.
I would be happy to send my blogs, articles and photos to your email.Please subscribe. No action is required if you are reading this in your email inbox. Thanks. 🙂
थुप्रै महिनाअघि द प्रिजनर अफ काठमान्डू पढ्दा म भेटिने हरेकजसोसँग बडो उत्साहित र उत्तेजित हुँदै यो किताबको उल्लेख गर्थेँ । नेपाली इतिहासको एउटा महत्वपूर्ण पाटो यो पुस्तकले समेटेको छ । कतिपय धट्नाक्रम नेपाली पाठककालागि नौला छैनन् तर खुबै पठनीय छन् । सरल भाषामा सजीव वर्णन गरिएका छन् एेतिहासिक क्षणहरू । यो पोस्तक भन्दा पहिल्यै हड्सनकाबारेमा थाहा नभएको होइन । नेपालका कतिपय एेतिहासिक दस्ताबेज उनले संकलन गरेर बेलायत पुर्याएको कुरा सु्निदै अाएको हो । तर त्यो सबै कसरी गरे विस्तृतमा थाहा पाउँदा म रोमान्चित भएँ । किताबपछि टुङ्गोमा पुगेँ हड्सन नेपाली इतिहासको एउटा कालखन्डको महत्वपूर्ण पात्र रहेछन् । मलाई “प्रिजनर” को प्रस्तुतिकरण सजिलो र सहज लाग्यो ।
यो लेख तल निरन्तर छ । तपाईँलाई इमेलमै पछिल्लो ब्लग, लेख र तस्बिर पठाउँदा म खुसी हुनेछु ।बाकसमा आफ्नो इमेल ठेगाना हाल्नु होला । अनि अाफ्नो इमेल इन्बक्समा अाएको लिंक थिचेर कन्फर्म गर्नु होला । यो लेख इमेल इन्बक्समै पढिरहुन भएको छ भने केही गर्न पर्दैन । धन्यवाद 🙂
पुस्तकको समश्या, मलाई लागेको, यसमा अतीव कम नेपाली स्रोतहरू छन् । कथा पुरै ‘उता’बाट भनिएको छ । त्यो किन भयो, मैले अनुमान मात्र लगाउन सक्छु किनकी, अपसोच, मैले नेपालको इतिहास बताउने किताबहरू खासै पढेको छैन । त्यतिबेलाका घटनाको नेपाली इतिहासकारहरूले यथेष्ट अभिलेख नराखेर पो हो कि ? हड्सनले नेपालकाबारे जति सूचना र जानकारी बटुले त्यही ढङ्गमा नेपाली पक्षले उनकाबारे जानकारी नराखेकोले पो हो कि ? भीमसेन थापाकाबारे हड्सन र उनीभन्दा अघिल्ला ब्रिटिश रेजिडेन्ट एडवार्ड गार्डनरका टिप्पणी र दृष्टिकोणहरू मलाई रोचक र गजब लागे । पढ्दा साह्रै मज्जा अायो ।Continue reading →
Wagle Street Journal 