अक्करे भीरका डाइवर दाई

दिनेश वाग्ले
वाग्ले स्ट्रिट जर्नल
[थप तस्बिर सहितको अंग्रेजी संस्करण यहाँ छ: Tales of a Highway Driver in Karnali ]

पहरो छिचोलेर कटेको कालीकोटे कच्ची सडकमा सदरमुकाम मान्मलाई पछि पार्दै एउटा ट्रयाक्टर जुम्लातिर बढीरहेको थियो । सामानले भरिएको त्यो गाडीलाई केही मिटरसम्म चार साना, काठे पाङ्ग्रे र घाँसले सिगारिएका ‘मिनी ट्रक’ र ‘ट्रयाक्टर’ले पछ्याए । लामो डन्डीवाल स्टेरिङ् भएका ती खेलौना-गाडी चलाउने मध्येका एक थिए- प्रवलराज बम । बर्ष१३, कक्षा ८ ।

‘र्डाईवर बन्ने !’ एउटा ठट्यौलीपूर्ण प्रश्नमा प्रवलले भने ।

‘ड्राइभर बन्ने ?’ मैले भने ।

‘यो देशमा बैज्ञानिक नभएका होइनन्,’ प्रवलले यसरी जवाफ दिए मानौ कक्षा कोठामा गुरुले प्रश्न गरेका छन् जसको उत्तरले परिक्षामा नम्बर आउछ- ‘गेहेन्द्र शमसेर थिए । पोखराका युवाले प्लेन बनाएको समाचार सुनेका छौं । हामी पनि गाडी बनाउन चाहन्छौं ।’

‘गाडी बनाउने बन्नेकी कि चलाउने ?’

‘पढ्न सके इन्जिनियर बन्ने,’ हाइनेकमाथि स्कुलको पोशाक जस्तो लाग्ने र्सट र स्वेटर लगाएका फुच्चेले भने- ‘सकिएन, फेल भइयो भने जसरी पनि डाइवर बन्ने ।’

ह्याट लगाएकी व्रिट्नी स्पेयर्सको तस्बिर छातिमा छापिएको टीर्सट, त्यसमाथि खुकुलो ज्याकेट र ‘डीकेएनवाई जिन्स’ लेखिएको पाइन्ट लगाएका नविन शाहीले कुरा सुनिरहेका थिए ।

मैले तस्बिर लिदा प्रत्येक पटक देब्रे कुर्कुच्चो उचाल्दै कम्मर हल्का बंग्याएर हिपहप गायकले झै औलाहरु फैलिएको दाहीने हातले आफ्नो अनुहार छोपेका केटाको देब्रे हात फुच्चे मिनी ट्रकको स्टेरिङ्मा थियो । ‘गरिव ठाउँमा जन्मिइयो,’ ८ कक्षामा पढ्ने १२ बर्षोले निर्देशकको ‘एक्सन’ आदेशपछि स्क्रृप्टमा लेखिएको डायलग भन्ने अभिनेतालेझैं भने- ‘हाम्रो ठाउँमा सडक भर्खर आएको छ । गाडी भर्खर चल्न थालेका छन् । राम्रो पढ्न पाए आफ्नै गाडी चलाउने । नभए हिम्मत हारेर आत्महत्या गरिदैन । -अरुको गाडीको) डाइवर बनेरै ज्यान पालिन्छ ।’

ज्यान पाल्ने, तिलक नेपालीले जस्तो । टोपी र ज्याकेट लगाएको उसलाई पछाडीबाट हेर्दा कसैलाई ‘फर्मुला वान’ ड्राइभर माइकल सुमाकरको झल्को मिलेमा त्यो अनुचित नहोला तर वास्तवमा तिलक र जर्मनीका विश्वप्रसिद्ध चालकबीच त्यति नै फरक छ जति बोलेरो र फरारीमा छ ।

यूरोपेली फुटबल क्लव ‘एफसी बार्सलोना’को विज्ञापन कुदिएको क्याप लगाएको ठिटोको मैलो ज्याकेटमा ठूला अक्षरमा ‘यामाहा’, ‘क्यास्ट्रोल’ र ‘रियाल्म’ बाहेक ‘च्याम्पियन’ ‘नास्कार विन्स्टन कप’ लेखिएका छन् । नौ कक्षासम्म पढेर सरकारी स्कुल छाडेको केटोलाई ‘नास्कार’बारे के थाहा होस् तर ऊ पक्कै च्याम्पियन हो- जुम्लाबाट सुर्खेत र सुर्खेतबाट जुम्ला सकुसल गाडी चलाउनु फर्मुला वान नै जितेभन्दा कम हुन सक्दैन । डेढबर्षअघि गाडी चलाउन थालेको १९ बर्षो जुम्ली ठिटोले फागुनको दोस्रो साता त्यो उपलब्धी हासिल गर्यो ।

Tilak Nepal (also in the photo below) with his Mahendra Bolero

Tilak Nepali (and his friends in the photo below) removing boulders on the road.

फरक सडक, फरक चुनौती तर कठिनाई उस्तै । सुमाकर मान्छे चिप्लिएला जस्तो कालोपत्रे सडकमा सकेजतिको तीब्र गतीमा गाडी चलाउछन् । तीलकले ‘सबै कच्ची बाटोहरुकी आमा’ मानिने त्यो धुलो बाटोमा अलि तीव्र हुइकाउन खोजे गाडी कयौ मिटर तलको तीला या कर्णालीमा पुग्ने लगभग निश्चित हुन्छ ।

‘माटोक्ने, कहिलेकाही त मुटु चल्लो भएर बाहिर आउछ यार,’ पिलि पुग्नैलाग्दाको एउटा झोलुङ्गे पुल माथिको अप्ठेरो कटेपछि तिलकले फोर ह्विल गाडीको सहयोगीसँग भनेको थियो । सहयोगी अर्थात हेल्पर -गाडी सहायक) जसलाई परम्परागत बोलीमा ‘खलासी’ भनिन्थ्यो जो अहिले बर्जित जस्तै छ । तिलकले चाहि ‘केटो’ शब्द प्रयोग गर्छ- ‘मेरो केटो तगडा छ’, ‘मेरो केटोले खायो ?’ ‘मेरो केटोलाई पठाइदिउला ।’

अप्ठेरो विन्दुबाट केही मिटर पर्तिरको सम्म बाटोबाट केही महिनाअघि एउटा ट्रयाक्टर खसेको थियो जसको अवषेश अझै भीरमा देख्न पाइन्छ । ‘यस्तो राम्रो बाटोमा कसरी गाडी फालेको !’ गाडी सहायक अर्थात हेल्पर मुस्कान शाहीले ठिप्पणी गर्यो ।

‘गाडी चलाएर हेर, त्यसपछि थाहा पाउछौं,’ तिलकले भन्यो- ‘कस्तो बाटोमा कस्तो संघर्ष गर्नुपर्छ भन्ने ।’ एकैछिन रोकिएपछि उसले थप्यो- ‘बेरेक फयल भएर पनि हुनसक्छ ।’

फयल अर्थात बेकामे यो बाटोमा जे पनि हुनसक्छ । टायर, पट्टा र नविग्रने के पो छ ? जुम्ला छाडेको आधा घन्टामै तिलकको गाडीको एउटा पाङ्ग्रा पङ्चर भा’थ्यो । साझ एउटा खोलो तर्दा ढुङ्गामा ठोक्किएर गेयर तेल चुहिन थाल्यो । भोलिपल्ट विहान अर्को टायर वेकामे भएपछि गाडी दिनभर त्यही रोकियो ।

दशकौंको राजनीतिक आवश्वासन र प्रतिक्षापछि १० महिना अघि औपचारिक उद्घाटन भएको कर्णाली राजमार्गले क्षेत्रका बासिन्दालाई तुलनात्मकरुपमा सस्तोमा खाद्यान्न उपलब्ध गराएको छ तर ४० गाडी दुघटनामार्फ २० को ज्यान लिएको छ । अर्को दिन दैलेखको खिट्की ज्युलाबाट कालिकोट हानिदा अप्ठेरो मोडमा तिलकले एउटा ट्रक भेटेको थियो जसको पछाडी हुटमा दुइ दिन अघिको दुर्घटनामा मृत्युभएको हेल्परको शव थियो । सडक किनारको खुकुलो पर्खाल भत्किदा पाङ्ग्रो चिप्लिएपछि खसेको मिनी ट्रकमा १२ जना मान्छे थिए । ८ घाइते भए, ४ मरे ।

‘नराम्रो लाग्यो, हेल्पर मरेछ,’ उसले मेरो प्रश्नमा भन्यो- ‘आफ्नै कोही मरेजस्तो लाग्यो । तर के गर्नु यो पेशै त्यस्तो, डराएर हुदैन । काम गर्नै पर्छ ।’ केही घन्टापछि उसले तीला किनारमा केही मान्छे देख्यो जो त्यही दुर्घटनामा परेकी एउटी बच्चीको अन्त्येस्टी गर्न जम्मा भएका थिए । ‘यो बाटोमा आउने प्रत्येक डाइवरले घरमा (आफ्नो) काजक्रिया गरेर आउनुपर्छ,’ तिलकले टिप्पणी गर्यो- ‘कुनबेला कहा के हुन्छ, पत्तो हुन्न ।’

तर त्यसको अर्थ, तिलकले अघि भन्यो नि, यात्राभरी डराउने भन्ने होइन । ‘एफसी बार्सेलोना’ क्याप फुकालेको बेला छोटो कपाल भएको टाउको केट विन्स्लेट र लियोनार्र्डो डिक्याप्रियोले टाइटानिक जहाजको किनारमा गएर हात फैलाएको तस्बिर छापिएको रुमालले बाध्ने तिलक बारम्बार गुनगुनाई रहन्छ ।

मेरो माया लाग्छ लाग्दैन ?
सुनको बाला नभएनि
चाँदी बाला दिउला हातैमा
सुख दुख जे भएनि
हाँसी हाँसी दिउँला साथैमा

गीत र रात्रीकालिन हँकाई यो मार्गका चालकका अभिन्न मित्र हुन् । ‘गीत नसुने गाडी चलाएजस्तै हुदैन’ भन्ने तिलकले यस्तो अप्ठेरो बाटोमा हाक्न ‘दिउसो भन्दा राती सजिलो’ भन्दा अचम्म लाग्न सक्छ । ‘दिउसो आखा यताउता हुन्छन्, दायाँवायाँ डिलबाट हेर्दा कहाली लाग्दो हुन्छ,’ उसले भन्यो- ‘राती केही देखिदैन । हेडलाईटबाट गाडीहिड्ने बाटा मात्र देखिन्छ । गीत घन्काइन्छ, बाटो कटेको पत्तो हुदैन ।’ तिलकको त्यो विश्लेषणसँग बाटोमा भेटिएका थुप्रै ड्राइभरले सहमती जनाए । तर एक रात नौ बज्दैगर्दा घन्किरहेको गीतसुन्दै ओर्लिरहेको तीलकको गाडीले झन्डै कर्णालीमा नुहाएको थियो- कसोकसो पाङ्ग्रो चिप्लिदा गाडीलाई नियन्त्रणमा लिन तिलकलाई हम्मे परेको थियो र झयाप्पै ब्रेक लागेर गाडी रोकिदा अगाडीपट्टी दुई इन्च पनि ठाउ थिएन । ‘बाचियो,’ तिलकले भन्यो- ‘भाग्य दह्रो रैछ ।’ सबैका मुटु चल्ला भएर निस्कए ।

देब्रे हातको चोरी औलामा पित्तलको औठी लगाएको तिलकका मोटा औलाहरु, खिइएका र फोहोर अडिकएका नङ् तथा फुलेका नसा देखिने बलिया पाखुरामा अप्ठेरो बाटोमा स्टेरिङ् घुमाउन पर्ने परिश्रम झल्किन्छ । यो गाडीको फोर ह्विल गेयर जब्बर छ, भनेको बेला लगाउन सानोतिनो संघर्षौ गर्नुपर्छ । गाडी व्रिग्रीएमा या व्रिग्रेको शंका लागेमा धुलेसडकमा झ्याम्मै सुतेर त्यसमुनी छिर्नुपर्छ र अनगिन्ती पटक उत्तानो परेर निरिक्षण गर्नुपर्छ ।

सपना तिलकको पढेर ‘ठुलैमान्छे हुने’ थियो तर, उसले भन्यो, ‘पहाडी इलाका हो, पर्ढाई भन्दा बढी काम गर्नुपर्छ’, त्यसैले ऊ जुम्लाको चन्दननाथ उमावी छाडेर सडकतिर लागेको थियो । ‘स्कुल लाईन छाडेर गाडी लाईन लागेपछि बसमा खलासी गरे,’ उसले चार बर्षअघिको कुरा सम्झियो- ‘त्यसपछि आठ महिना ग्यारेजमा मिस्त्री गरे । यही बर्षेखि गाडी चलाउन थाले, अब हेरौ कति हुन्छ ।’

ड्राइभर हो तिलक, भविश्यवेत्ता होइन त्यसैले उसलाई मैले ‘अबका केही बर्षा तिमी आफूलाई कहा पाउछौं’ भनेर सोध्नु बेकारै थियो । तर रिपोर्टरहरुले प्रश्न सोध्नबाट आफूलाई कहाँ रोक्न सक्छन् ? ‘पछिको कुरो कसलाई थाहा हुन्छ ?’ गाडी कुनै अक्करे भिरमा उफ्रिदै गर्दा तिलकले भनेको थियो- ‘अहिले यहा छु, ऊ त्यो मोडमै के हुने हो के थाहा ? भाग्यमा के लेख्या छ ?’

भाग्यमा जे लेख्या भएपनि पुरै तस्बिरमा आइनसकेको उसको योजनामा आगामी छ/सात बर्षगाडी चलाउने, त्यसपछि ‘पैसा कमाएर विजनेश गर्न सकिएछ भने स्यानोतिनो विजनेस गर्ने, बस्ने सोच’ छ । ‘अनम्यारिड छु क्यारे,’ उसले भन्यो- ‘म्यारिज गरिसकेपछि के हुन्छ त्यो कुरो थाहा हुदैन ।’ निरन्तरको धुलोले फुटेका ओठहरु हल्का खोलेर ऊ मुस्कायो । गाला चाउरिदा दाँया आँखा नजिकैको खत छोपियो ।

‘अहिले ठिकै छ, एउटा पेशा सिकेपछि रमाइलै भन्नुपर्यो, पेटका लागि हो,’ मेरो अर्को प्रश्नमा तिलकले भन्यो । यो रुटमा उसले चलाउन थालेको भर्खरै हो, तलवको टुङ्गो पनि भइसकेको छैन । तर ‘यस्तो अप्ठेरो बाटोमा चलाउने’ भएकाले तर्राईतिर दिइने ‘चार हजार पैतालिस सय’ भन्दा बढी हुने आशा गरेको छ ।

रक्सी नपिउने तर चुरोट सल्काउन धक नमान्ने तिलकले त्यो तलव ५३ बर्षो बाबु धनबहादुरका हातमा थमाउने छ जो ४६ बर्षो पत्नी बिजुका साथ महत गाउको मिचा टोलमा बस्छन् । सडकबाट २५ मिनेट उक्लेपछि त्यहा पुगिन्छ । ‘चिन्ता लाग्छ,’ अप्ठेरो बाटोमा छोरोलाई गाडी चलाउन पठाउदा कस्तो लाग्छ भन्ने मेरो प्रश्नमा बिजुले भनिन्- ‘गाडी पल्टेको सुन्दा तरङ् हुन्छु । तर जागिर हो ।’

हो, जागिरै हो, त्यसैले तिलकले जुम्ला पुगेको एकदिन पछि सुर्खेत जानुपर्ने भएको थियो- दोस्रोपटक । नेपालगन्ज हुदै काठमान्डू उडेर आएको साझ मैले अर्को एउटा ड्राइभरबाट सुने- जुृम्ला हिडेको तिलकको गाडी त्यही ठाउनेर फसेको छ जहाँ केहीदिन अघि फसेको मिनिट्रकले सडक अवरुद्ध पार्दा हामी चार घन्टा अड्केका थियौं । एकहप्तापछि फोन आयो, उतापट्टी तिलक थियो । ‘दाई जुम्ला आइपुगे,’ उसले भन्यो । मलाई लाग्यो, च्याम्पियन तिलकले त्यतिबेला चलिरहेको फर्मुला वान अस्ट्रेलियन ग्य्रान्ड प्रिँ जितेको छ ।